Szeptycki (Szeptyc’kyj) Kazimierz Maria, w zakonie Klemens (Klementij) (1869–1951), błogosławiony, archimadryta studytów, poseł do austriackiej Rady Państwa.

Ur. 17 XI w Przyłbicach (pow. jaworowski), był wnukiem Aleksandra Fredry (zob.), synem Jana Kantego Szeptyckiego (zob.) i Zofii z Fredrów (zob. Szeptycka Zofia). Miał sześciu braci, m.in. Romana, w zakonie Andrzeja (zob.), Aleksandra (zob.), Stanisława (zob.) i Leona Józefa (1877–1939), ziemianina, żonatego z Jadwigą z Szembeków (zob. Szeptycka Jadwiga). Rodzeństwem ciotecznym S-ego byli Andrzej Maksymilian Maria Fredro (zob.) i Maria z Fredrów (zob. Szembekowa Maria), zamężna za Piotrem Szembekiem (zob.).

S. uczył się w domu rodzinnym i po zdaniu 16 II 1881 egzaminów z zakresu trzech klas gimnazjum kontynuował od 1 XI 1882 naukę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Wraz z bratem Romanem mieszkał tam w wynajętym mieszkaniu przy ul. św. Jana 11. Dn. 30 VI 1887 zdał z wyróżnieniem egzamin dojrzałości i w październiku t.r. podjął studia na Wydz. Prawa UJ. Po ukończeniu pierwszego roku kontynuował je na uniwersytetach w Monachium (od października 1888 do marca 1889) i Wiedniu (od października 1889 do czerwca 1890). W październiku 1890 wznowił studia prawnicze na UJ i jednocześnie słuchał wykładów na nowo utworzonym tam Studium Rolniczym; 16 VII 1892 otrzymał stopień doktora praw.

S. wrócił następnie do Przyłbic, gdzie pomagał ojcu w administrowaniu majątkiem i opiekował się chorą matką. Dn. 9 VII 1896 na wiecu katolickim we Lwowie wygłosił odczyt o potrzebie angażowania się osób świeckich w życie religijne. W r. 1896 został członkiem Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego; z jego ramienia prowadził działalność odczytową, głównie na temat hodowli bydła. W r. 1899 wstąpił do Galicyjskiego Tow. Leśnego i w jego organie „Sylwan” publikował porady na temat stosowania nowoczesnych metod w rolnictwie i leśnictwie. W wyborach uzupełniających do Rady Państwa w Wiedniu, przeprowadzonych 8 V 1900 w okręgu Przemyśl–Jarosław, został wybrany do Izby Poselskiej; zasiadał w niej również w kadencji l. 1901–7. Wstąpił do Koła Polskiego, w którym blisko współpracował z Włodzimierzem Kozłowskim, Michałem Garapichem, Janem Götzem, ks. Stefanem Komorowskim, Wojciechem Dzieduszyckim i Ludwikiem Windisch-Graetzem. Koncentrował się na sprawach rolnictwa i leśnictwa; był m.in. inicjatorem ustawy pensyjnej o przymusowych ubezpieczeniach urzędników prywatnych oraz współautorem projektu ustawy o gospodarce leśnej. W celach zdrowotnych przebywał w r. 1902 w niemieckim Bad Kissingen i austriackim Kaltenleutgeben. W r.n. przejął od ojca na własność majątek w Dziewiętnikach (pow. bóbrczański) i tam zamieszkał. Od r. 1904 zasiadał w Radzie Powiatowej w Bóbrce. Będąc od r. 1901 członkiem zarządu Galicyjskiego Tow. Leśnego, został w r. 1904 z jego ramienia zastępcą członka Rady Rolniczo-Przemysłowej przy ministrze rolnictwa w Wiedniu; od 27 IX 1905 był pierwszym wiceprezesem Towarzystwa. T.r. wybrano go do Komitetu Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego i nadano mu godność członka honorowego Towarzystwa. Został także kuratorem powołanej przez Towarzystwo w Wiedniu agencji do sprzedaży i zakupu bydła i nierogacizny. T.r. przebywał na leczeniu w Monako. W r. 1907 otrzymał nominację cesarską na członka Krajowej Rady Kolejowej. W r. 1909 został członkiem Prezydium Zakładu Pensyjnego w Wiedniu. Dn. 24 VIII t.r. objął prezesurę Galicyjskiego Tow. Leśnego.

Zapewne pod wpływem kontaktów z bratem Andrzejem, wówczas już metropolitą lwowskim, zaczął S. rozważać zmianę obrządku na greckokatolicki i wstąpienie do stanu duchownego. Wraz z bratem uczestniczył w r. 1908 w pielgrzymce do Lourdes. Decyzję o podjęciu życia zakonnego ogłosił 1 X 1911 na zjeździe rodzinnym w Przyłbicach, po czym w liście z 12 XII t.r. zrezygnował ze swego członkostwa we wszystkich świeckich organizacjach. Za radą brata zapoznał się z życiem zakonnym jezuitów i bernardynów, ale ostatecznie wybrał klasztor benedyktynów w Beuron w Badenii-Wirtembergii, gdzie przebywał przez jeden rok (1912). Na początku r. 1913 wstąpił do nowicjatu studytów w Kamenicy na terenie Bośni (archimandrytą studytów był jego brat, Andrzej); tam złożył pierwsze śluby zakonne i przyjął imię Klemens. W październiku t.r. podjął studia teologiczne na uniw. w Innsbrucku. Podczas pierwszej wojny światowej, po ukończeniu drugiego roku studiów, przyjął 28 VIII 1915 święcenia kapłańskie w katedrze w chorwackiej Križevci z rąk tamtejszego bp. greckokatolickiego D. Njarady. Podczas studiów aktywnie pracował w uniwersyteckim Kole Homiletycznym Ukraińskich Teologów (od 23 XII 1915 był jego prezesem). Wydał w tym czasie broszurę Aemter und Dienste im Kloster „Studion” zu Konstantinopel unter dem heiligen Theodor den Studiten (798–826) [b.m.r.w.]. Po ukończeniu trzeciego roku studiów, pod koniec czerwca 1917, wrócił do Lwowa. Na początku r. 1918 został przełożonym klasztoru studytów w Skniłowie (pow. lwowski), który z powodu zniszczeń wojennych został przeniesiony do letniej rezydencji metropolitów lwowskich w Uniowie (pow. przemyślański). Pełnił też funkcję sędziego sądu metropolitalnego we Lwowie. W czasie walk polsko-ukraińskich o Lwów był w listopadzie t.r. wraz z zakonnikami internowany przez WP.

W Polsce międzywojennej utrzymywał S. kontakt z uniw. w Innsbrucku, dokąd wyjeżdżał słuchać wykładów, jednak studiów nie ukończył. Po założeniu w r. 1923 we Lwowie greckokatolickiego Teologicznego Tow. Naukowego został jego członkiem. W czasopismach wydawanych przez Towarzystwo opublikował: Pro značennja sv. Josafata v našyj cerkovnyj istoriї, teperišnosty i budučyni („Nyva” R. 19: 1924) oraz Mytropolyt Andrej i obnovlennja schidnoї černečoї tradyciї („Bohoslovija” T. 4: 1926). Wielokrotnie wyjeżdżał do Wilna, gdzie prowadził kwerendy i kopiował dokumenty dotyczące przeszłości Kościoła unickiego („Monumenta Ucrainae Historica”, Rzym 1964–78 I–XIV). Przyczynił się do rozbudowy klasztoru w Uniowie, który stał się centrum zakonnym studytów na prawach ławry. W r. 1926 został ihumenem głównym tej ławry, pod nadanym wówczas wezwaniem Zaśnięcia NMP. W r. 1928 sprzeciwił się wysunięciu swej kandydatury na biskupa pomocniczego archidiec. lwowskiej, z prawem ewentualnego następstwa po śmierci metropolity. Starał się zaangażować studytów w akcję unijną wśród prawosławnych zarówno w Polsce w ramach tzw. neounii, jak i w ZSRR. Stał na czele delegacji zakonnej na kolejne zjazdy unijne w Pińsku w l. 1933 i 1937 oraz był aktywnym uczestnikiem I Zjazdu Unijnego we Lwowie (22–25 XII 1936). Opracował pouczenia i rozważania religijne, a także przepisy regulujące życie codzienne zakonników, które w l. 1936–8 publikował w wewnętrznym czasopiśmie klasztornym „Jasna put”. Za zgodą Stolicy Apostolskiej, we współpracy z metropolitą Andrzejem, opracował w l. 1936–7 konstytucję zakonną, zwaną Studyckim Tipikonem (całość wydano w r. 1964 w Rzymie). Ze względu na stan zdrowia metropolity przeniósł się w r. 1937 z Uniowa do Lwowa i mieszkając w pałacu przy katedrze św. Jura, opiekował się bratem. W l. trzydziestych prowadził okazjonalnie wykłady na uniw. w Innsbrucku. W tym czasie wydał rozprawę o życiu zakonnym Slovo, Ubožestvo j Posluch (Uniów 1938). W l. 1937 i 1939 wyjeżdżał do Rzymu, gdzie był przyjmowany przez papieża Piusa XI i jego następcę Piusa XII, a także przez Kongregację ds. Kościołów Wschodnich. Działał w utworzonym 17 II 1939 we Lwowie Ukraińskim Katolickim Inst. Cerkiewnego Zjednoczenia im. Józefa Welamina Rutskiego, którego celem było przygotowanie Kościoła prawosławnego w ZSRR do unii z Rzymem.

Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną S. został 9 X 1939 mianowany przez metropolitę Andrzeja egzarchą (administratorem apostolskim) Rosji; faktycznie jednak funkcji tej nie wykonywał. W czasie okupacji niemieckiej, wspólnie z metropolitą Andrzejem i studytką s. Josefą (Heleną Witter), niósł pomoc Żydom, zwłaszcza uciekającym w r. 1943 z likwidowanego lwowskiego getta i obozu janowskiego. Koordynował też akcję ratowania żydowskich dzieci, umieszczanych w żeńskich i męskich klasztorach studyckich, a także w sierocińcu funkcjonującym przy ławrze uniowskiej; ogółem uratowano ok. 150–200 osób (m.in. Adama Rotfelda). Po śmierci brata, Andrzeja, nowy metropolita lwowski Josyf Slipyj mianował S-ego 12 XI 1944 archimadrytą studytów. S. przewodniczył delegacji Kościoła greckokatolickiego na rozmowy z władzami radzieckimi w Kijowie, a następnie (21–28 XII t.r.) w Moskwie, gdzie złożył list od hierarchii greckokatolickiej do przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR J. Stalina oraz przekazał 100 tys. rb. na rzecz Radzieckiego Czerwonego Krzyża. Podpisał list z 1 VII 1945 sześćdziesięciu dwóch duchownych greckokatolickich do komisarza spraw zagranicznych ZSRR W. Mołotowa, protestujący przeciw aresztowaniom kapłanów greckokatolickich oraz przygotowaniom do «zjednoczenia» Kościoła greckokatolickiego z rosyjską Cerkwią prawosławną. W rezultacie nakazano mu opuszczenie Lwowa i przebywanie na terenie ławry w Uniowie. Po likwidacji w r. 1946 w ZSRR Kościoła greckokatolickiego został 5 VI 1947 aresztowany i po krótkim pobycie w areszcie NKWD w Przemyślanach uwięziony we Lwowie. Tam wstępnie przesłuchany (27 VI t.r. i w dn. następnych), został 4 VII odtransportowany do więzienia Min. Bezpieczeństwa Państw. Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (USRR) w Kijowie, gdzie poddawano go licznym naciskom, usiłując wymóc jego przejście na prawosławie. Wobec zdecydowanej odmowy oskarżono go 15 I 1948 o zdradę ojczyzny, współpracę z Ukraińską Powstańczą Armią i szpiegostwo na rzecz Watykanu. Skazany 28 II t.r. przez Trybunał specjalny Min. Bezpieczeństwa Państw. USRR na osiem lat więzienia o zaostrzonym rygorze, został przewieziony do więzienia NKWD w Moskwie, a następnie 10 IV do więzienia we Włodzimierzu nad Klaźmą. Zmarł tam 1 V 1951 wg oficjalnego komunikatu na «miażdżycę tętnic, wadę serca, hipertonię i niedołęstwo starcze», tam też pochowano go 3 V w nieznanym miejscu.

Dn. 29 V 1991 prokuratura USRR uznała S-ego za ofiarę represji politycznych i zrehabilitowała. W r. 1995 wszczęto jego proces beatyfikacyjny, zakończony 24 IV 2001; podczas wizyty papieża Jana Pawła II we Lwowie został 27 VI t.r. beatyfikowany. Za pomoc Żydom otrzymał pośmiertnie w r. 1996 Medal «Sprawiedliwy wśród narodów świata». Ratowanie dzieci żydowskich przez S-ego i jego brata Andrzeja upamiętniła tablica odsłonięta 19 VIII 2005 w Uniowie przez ministra spraw za granicznych RP, Rotfelda. Kult S-ego szerzony jest głównie przez zakon studytów. W r. 2007 na terenie ławry uniowskiej zbudowano nową cerkiew p. wezw. bł. Klemensa (i Leonida Fiodorowa). Jego imię nosi też cerkiew we Lwowie przy ul. Krzywonosa. Przy nowej cerkwi w Przyłbicach poświęcono 29 VII 2011 pomnik S-ego i jego brata Andrzeja wg projektu Wasyla Hohola.

Fot. portretu przez Marię Wodzicką z końca l. dwudziestych XX w., w: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, Red. A. A. Zięba, Kr. 1994; Fot. w zbiorach rodzinnych Macieja Szeptyckiego z W.; – Enc. of Ukraine, IV (fot.); Encyklopedija ukraїnoznavstva, Paris–New York 1976 X (fot., błędne lata życia); Ziemianie polscy, VII (fot.); – Babiak A., Novi ukraïns’ki mučenyky XX st., Romae 2002 s. 154–7; Blažejovs’kyj D., Byzantine Kyivan Rite Students in Pontifical Colleges, and in Seminaries, Universities and Institutes of Central and Western Europe (1576–1983), Rome 1984 s. 100; tenże, Historical Šematism of the Archeparchy of L’viv (1832–1944), Kyїv 2004; tenże, Ijerarchija Kyїvs’koї Cerkvy (861–1996), L’viv 1996 II; Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, W. 1996; Haszczyński J., Dług spłacony w unickim klasztorze, „Rzeczpospolita” 2005 nr 194; Hryn’och I., Zniščennja Ukraїns’koї Cerkvy rosijs’ko-bolševyc’kym režymom, „Bohoslovija” T. 44: 1980 s. 14; Kyryčuk L., Vysokoho čynu černec’ z velykoju biloju borodiju, „Meta” 1995 nr 10 s. 5; Lencyk V., Rid Šeptyc’kych v Ukraїns’kij Cerkvi, „Bohoslovija” T. 52: 1988 s. 123; Martyrolohija ukraїns’kych Cerkov, Тоronto–Baltymor 1985 II; Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, Red. A. A. Zięba, Kr. 1994 (fot.); Mokry W., Duchowe podniesienie Ukrainy. Apostolska pielgrzymka Jana Pawła II do Kijowa i Lwowa, „Między sąsiadami” T. 10/11: 2000/1 s. 193–6; Pikulyk N., Senyk L., Klementij Šeptyc’kyj Sluha Božyj. Popularnyj narys, L’viv 1997; Redlich S., Moralność i rzeczywistość: Metropolita Andriej Szeptycki i Żydzi w czasach Holokaustu i II wojny światowej, „Zagłada Żydów” 2008 nr 4 s. 241–59; Sevastijan J., Duchovne formuvannja monacha studyta u svitli pysan’ o. Klementija Šeptyc’koho, L’viv 1997; Stehle H., Tajna dyplomacja Watykanu. Papiestwo wobec komunizmu (1917–1991), W. 1993; Šeptyc’kyj J. K., Otec’ Klementij Šeptyc’kyj. Žyttiepys na pidstavi archivnych materialiv rodyny Šeptyc’kych, L’viv 1996; Torańska T., Uratował mnie arcybiskup, „Gaz. Wyborcza” 2006 nr 123; Tytko M. M., Studyci. Odrodzenie zakonu przez metropolitę Andrzeja Szeptyckiego, w: Dzieje Podkarpacia, Krosno 1999 III 54–65; V’jatrovyč V., Istorija z hryfom „Sekretno”, L’viv–Kyїv 2011 s. 129–37; Zięba A. A., Sister Maria Krysta Szembek and her Memoris, „Harvard Ukrainian Studies” T. 15: 1991 nr 1/2 s. 99–100; – Amtliches Verzeichnis des Personalis der Lehrer, Beamten und Studierenden an der königlichen bayerischen Ludwig-Maximilians-Universität zu München. Winter-Semestr 1888/9, München 1888 s. 93; Congregatio de Causis sanctorum. Leopolitana Ucrainorum et aliarum Beatificationis seu Declarationis Martyrii Servorum Dei Nicolai Charnetskyj Episcopi e Congregatione Ss.mi Redemptoris et XXV sociorum in odium Fidei, uti fertur, interfectorum. Positio super martyrio, Roma 2001 II 920–35; Fredro i Fredrusie, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1974 (fot.); Lewin K. I., Ihumen Clement Szeptytzky. The testimony of Kurt I. Lewin at the Archdiocrse of New York, New York 1987; tenże, Mandrivka kriz’ illjuziï, L’viv 2007; tenże, Przeżyłem. Saga Świętego Jura opisana w roku 1946, W. 2006 (fot.); Mańkowski P., Pamiętniki, W. 2002; Mytropolyt Andrej Šeptyc’kyj u dokumentach radians’kych orhaniv deržavnoї bezpeky (1939–1944 rr.), Kyїv 2005; Nieznana korespondencja arcybiskupów metropolitów lwowskich Józefa Bilczewskiego z Andrzejem Szeptyckim w czasie wojny polsko-ukraińskiej 1918–1919, Lw.–Kr. 1997; Pamiętnik 25-letniej działalności Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego, Lw. 1907; Patriarch Josyf Slipyj u dokumentach radjans’kych orhaniv deržavnoї bezpeky (1939–1987), Kyїv 2012 I–II; Sapieżyna M., My i nasze Siedliska, Kr. 2003; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1890–1912; [Szembek M. K.], Wspomnienie o Metropolicie Andrzeju Romanie Szeptyckim spisane dla dzieci i wnuków mej ukochanej Siostry Jadwigi Szeptyckiej, „Harvard Ukrainian Studies” T. 15: 1991 nr 1/2 s. 115, 118, 121; Szeptycka Z., Młodość i powołanie ojca Romana Andrzeja Szeptyckiego zakonu św. Bazylego Wielkiego, opowiedziane przez matkę jego 1865–1892, Wr. 1993 (fot.); – „Bohoslovija” T. 52: 1988 s. 227–32; „Gaz. Samborska” za l. 1907–10; „Sylwan” za l. 1898–1911; – Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Zespół Arch. Archidiec. Lwow., sygn. „Dzienniczek Sługi Bożego Józefa Bilczewskiego Arcybiskupa Lwowskiego o.ł.” (Lw. 1900–21) s. 136, 239, 290 (mszp.); Archiv Svjatouspens’koï Univs’koi Lavry w Uniowie: Mater. i wspomnienia dot. S-ego; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraїny we Lw.: F. 165 op. 3 spr. 5110, F. 201 op. 4b spr. 1441, 1549, 1577, F. 358 op. 2 spr. 164; Haluzevyj deržavnyj archiv služby bezpeky Ukraїny w Kijowie: F. 6 spr. 74978 FP; Inst. Yad Vashem w Jerozolimie: sygn. 6304; Postulacyjnyj centr beatyfikaciї i kanonizaciї we Lw.: Dok. nr 78; – Informacje z Arch. UJ.

Stanisław Stępień